2002

In 2002 wordt mahjong wat serieuzer behandeld in de Nederlandse pers. Geen wonder want Nederlandse mahjongers laten de stenen kletteren tot in het verre Oosten.

“Jelte Rep schreef een boek over het meest verslavende spel ter wereld”, meldt Eddie de Paepe in de Gooi- en Eemlander van 25 september 2002. ,,Het is een passie”, bekent Jelte, “en die wil ik via toernooien, clubs en mijn boek overdragen op andere mensen. Kortom: ik wil het mahjong-evangelie verspreiden.”

De tienduizend mogelijkheden van mahjong

door Eddie de Paepe

Mahjong is een zeer Chinees spel. Het begint met het bouwen van een muur. Er doen draken mee, en bamboes. De ‘oostenwind’, die in China de vruchtbare regens brengt, speelt een belangrijke rol. Alle spelsoorten, achtergronden en geschiedenis van dit ‘meest gespeelde spel ter wereld’ zijn door Jelte Rep op een rij gezet in ‘Het groot mahjong boek’.

De Hilversummer Jelte Rep maakte tv-documentaires, schreef non-fictieboeken (England Spiel, SOS Paulus Potter, Atjeh Atjeh!) en tv-series (Prettig geregeld, Coverstory). Maar nadat hij als programmamaker bij de NCRV met de vut was gegaan, kreeg hij eindelijk alle tijd om aan zijn ‘bijbel’ over het zeer Chinese spel te werken.

Zelf speelt hij het al zo’n dertig jaar. De gedenkwaardige avond waarop een vriend voor het eerste een geheimzinnig kistje op tafel zette, die herinnert hij zich nog goed. ,,Ik betrad een exotische, oosterse denkwereld met vreemde symbolen, nauwgezette rituelen en eeuwenoude tradities. Toen mijn vriend me die nacht uitgeleide deed in de ijskoude Nederlandse oostenwind, wist ik dat er geen mooier, boeiender en opwindender spel bestaat dan mahjong.”

De ‘verbijstering’ kwam later, in Hongkong. ,,Ik werd gegrepen door de enorme snelheid waarmee gespeeld werd. De intensiteit. De compleet andere regels.” Hij vertelt hoe hij bij het verlaten van een boeddhistische tempel het geraas van een hagelbui hoorde, terwijl de hemel strak blauw was. Het oorverdovende lawaai bleek afkomstig van vier tempelbewaarders die in een waanzinnig tempo mahjong speelden. De grote stenen kletterden zij achter elkaar op het harde oppervlak van een formica tafeltje. Als hagelstenen op een golfdak. Rep: ,,In China kom ik adem te kort als ik mee mag spelen.”

Sinds die tijd is de Hilversummer overal waar hij maar komt op zoek naar spelvarianten. En dat zijn er nogal wat. Niet voor niets noemen de Chinezen mahjong Het Spel van de Tienduizend Mogelijkheden. ,,Vergelijk het met een spel kaarten, waar je mee kan toepen of klaverjassen.”

Het spel bestaat uit (meestal) 144 stenen met exotische afbeeldingen en subtiele kleuren, verdeeld in kringen, bamboes, tekens, draken, winden, geluk- en reservestenen. Verder twee of vier dobbelsteentjes, fiches, ‘stokken’ en een winddoos of -schijf.
Aan het begin van het spel worden de stenen goed door elkaar geroerd. Een ceremonie die door de Chinezen ‘het kwetteren van de mussen’ wordt genoemd. Daarna bouwen de vier spelers samen een vierkante muur en kan het spel van start gaan. Het gaat erom als eerste mahjong te maken: vier combinaties van drie of vier stenen en één paar gelijke stenen. Rep: ,,Hoe mooier de combinatie, hoe hoger de score.”

Hoewel het ingewikkeld klinkt, is mahjong helemaal geen moeilijk spel. ,,Je kan het direct spelen, en dan nog winnen ook”, meldt de Hilversummer. ,,Het is een combinatie van eenvoud en raffinement. Van geluk, inzicht en kansberekening. Het verveelt nooit.”

Vloeken

Concluderen dat het spel op rummikub lijkt, is in mahjongkringen vloeken in de kerk. Rummikub is volgens Rep ‘plat en tweedimensionaal’, mahjong ‘bijna vierdimensionaal’. ,,Er zit een onzichtbare dimensie in, die je een beetje kan voelen. Als je bijvoorbeeld ‘wong’ bent – de geesten je goed gezind zijn – kan je met de meeste gekke spelen winnen.”
Bijgeloof  is bij mahjongspelers dan ook geen onbekend fenomeen. Je hebt spelers die bijvoorbeeld weigeren aan een bepaalde kant van de tafel plaats te nemen. De ‘lichte’ kant is favoriet. Verder mag de speeltafel niet recht staan en moet de in het begin gebouwde muur goed aansluiten ‘om de geesten buiten te houden’. Met je linkerhand een ‘hoeksteen’ pakken, dat is uit den boze. Net als de hond des huizes aanraken.

Een kleine honderd fanaten
doen mee aan de jaarlijkse
landelijke toernooien in Hilversum,
Amsterdam en Nijmegen.

Dat wil niet zeggen dat mahjong ouderwets of uit de mode is. Rep’s broer Martin heeft, onder meer via zijn informatieve website (www.mahjongnews.com), ontdekt dat het spel steeds meer gespeeld wordt, ook door jonge mensen. Dat is onder meer te danken aan het computerspel FourWinds Mahjong van het Finse softwarebedrijf Lagarto, waarvan onlangs een nieuwe versie is gelanceerd. Je kan met drie computerspelers spelen of via internet met mensen van vlees en bloed van over de hele wereld. Maar het kan natuurlijk ook nog steeds ‘ouderwets’. Met echte stenen, in huiselijke kring of bij een mahjonggenootschappen in de buurt, zoals De Groene Draak in Hilversum en De Drie Seizoenen in Almere. Een kleine honderd fanaten doen mee aan de jaarlijkse landelijke toernooien in onder meer Hilversum, Amsterdam en Nijmegen. Vier Nederlanders, onder wie Martin Rep, gaan volgende maand naar China om mee te doen aan het eerste Wereldkampioenschap Mahjong.

Jelte Rep is erin geslaagd om de Chinese spelregels van het WK in zijn toegankelijke boek (ISBN 9043903965) mee te nemen. Net als de nieuwe Nederlandse toernooiregels die op 5 oktober in Rotterdam worden geïntroduceerd. En tientallen andere varianten zoals die in onder meer Japan (‘riichi=) en Taiwan worden gespeeld.

Anderhalf miljoen

Over de oorsprong van het spel doen trouwens allerlei fraaie verhalen de ronde. Het zou al gespeeld zijn door de keizer, die rond 220 voor Christus begon met de bouw van de Chinese muur. Het zou uitgevonden zijn door de Chinese wijsgeer Confucius, door Noach op zijn ark, of door een Chinese schipper die wilde voorkomen dat zijn vissers zeeziek werden.
Vaststaat dat twee broers in de Chinese havenstad Ningbo rond 1880 het huidige spel ontwikkelden vanuit het oude kaartspel ma tiao. Vervolgens maakte de Amerikaanse fortuinzoeker Babcock in Sjanghai kennis met dit zeer populaire (gok)spel. Hij liet westerse cijfers aanbrengen op de stenen, vereenvoudigde de spelregels en verscheepte zijn eerste ‘hapklare’ spellen in september 1920 naar Amerika. De mahjonggekte die daar ontstond overtrof de voorgaande rages rond diabolo en pingpong. In 1923 exporteerde Sjanghai voor maar liefst anderhalf miljoen dollar aan mahjongspellen. Scheepsladingen botten uit de Amerikaanse slachthuizen gingen naar China om te kunnen voldoen aan de enorme vraag naar stenen.

Opwindend

Vanuit Amerika waaide het spel over naar Europa, waar het onder meer een warm onthaal kreeg in Britse aristocratische kringen. ,,Het waren de roaring twenties’, licht Rep toe. ,,De beau monde van toen was hevig geïnteresseerd in het spel: de nieuwigheid, gezelligheid en exotische sfeer. Engelse dames hulden zich bijvoorbeeld in Chinese gewaden.’ Ook in Nederland kreeg mahjong snel voet aan de grond. ,,Het werd ondermeer veel gespeeld in tenniskringen en het heeft onze grootouders en overgrootouders menig opwindend avondje bezorgd.”

De echte rage duurde een jaar of vijf; begin jaren dertig zakte de verkoop van spellen in elkaar. Een van de oorzaken zal het ontbreken van een internationale standaard zijn geweest. Iedereen speelde mahjong volgens zijn eigen regels. Daar komt nu verandering in, getuige de nieuwe standaardregels voor de WK in China en de meeste toernooien in Nederland.

Comeback

Ondertussen is mahjong nooit echt weg geweest. De laatste jaren is er zelfs sprake van een comeback. Mede dankzij liefhebbers als Jelte Rep, al dertig jaar enthousiast speler en organisator van het landelijke Witte Draak Toernooi in zijn woonplaats. ,,Het is een passie en die wil ik via toernooien, clubs en mijn boek overdragen op andere mensen. Kortom: ik wil het mahjong-evangelie verspreiden.”

Een Betuwse, die deelneemt aan het eerste wereldkampioenschap mahjong? De Gelderlander van 3 oktober 2002 doet verslag.

Door onze verslaggeefster
BEMMEL – Karakters, bamboe, winden: stenen uit het Chinese spel mahjong. Niet erg bekend, maar bij experts zeer geliefd. Op 24 oktober is het wereldkampioenschap mahjong in Tokio. Ook de Betuwe doet mee.

Mahjong is een eeuwenoud Chinees stenenspel. In 1949 werd het door Mao verboden, omdat hij wilde dat de bevolking haar geld verdiende met hard werken en niet met gokken. Het spel werd illegaal veel gespeeld in de Aziatische huiskamers, maar in 1998 is het weer een officiële wedstrijdsport geworden. Hoewel mahjong de Aziaten in het bloed zit, zoals mens- erger-je-niet bij de Nederlanders, zijn er ook in de Betuwe fanatieke spelers te vinden. Bij Betsie Daanen (51) uit Bemmel is de liefde voor het spel op de Nederlandse Antillen begonnen. “Er was daar weinig te doen en daarom ging ik het spelen. Terug in Nederland kende niemand het. Ik heb het toen aan vrienden geleerd. In 2000, het jaar van de draak, werd in Nijmegen de mahjongclub de Gouden Draak opgericht. Sindsdien speel ik daar.”

Mahjong betekent letterlijk ‘mussengekwetter’. In China wordt het geassocieerd met gokken, terwijl het tegenwoordig veel zonder geldinzet wordt gespeeld. De clou van het spel is om met de stenen zoveel mogelijk combinaties te maken, die het meeste punten waard zijn. Degene met de hoogste score heeft gewonnen.

Het echte werk

Na veel oefenen en wedstrijden is het voor Betsy Daanen nu tijd voor het echte werk. Het wereldkampioenschap mahjong in Tokio. En Betsie is daarbij, samen met Martin en Dicky Rep uit Nijmegen, bekenden in de mahjongwereld. De reis naar het wereldkampioenschap heeft nogal wat voeten in de aarde gehad. Met haar mahjongenoten Rep zou Daanen al een rondreis door China maken. Omdat het kampioenschap daar zou plaats vinden kon dit mooi gecombineerd worden. Makkelijker gezegd dan gedaan. China trok zich terug uit de organisatie. Het kampioenschap is nu in Tokio. Daanen kan echter wel van China naar Japan komen, maar daarna niet weer naar Nederland. Alles is al volgeboekt. Daarom gaat Daamen na de rondreis eerst terug naar Nederland en neemt ze twee dagen na terugkomst het vliegtuig naar Tokio. Nogal wat opofferingen voor een spel.

Een schitterend spel

Daanen: “Ik heb het er voor over. Het is een schitterend spel. Alleen het getik van de stenen vind ik al gezellig. Bovendien is het een unieke kans. We zijn gasten van de organisatoren.” Daamen denkt geen enkele kans op een overwinning te maken. “De Aziaten spelen veel sneller dan wij. Dan moet je zo ontzettend goed opletten wil je alles in de gaten hebben. Bij hen is het veel meer ingeburgerd dan bij ons.”

De Gelderlander kan zijn lezers geruststellen. Betsy Daanen uit de Betuwe werd 20-ste op het wereldkampioenschap mahjong, meldt De Gelderlander op 31 oktober 2002.

Daanen 20e op WK mahjong

Door onze verslaggeefster
BEMMEL – De Bemmelse mahjongspeelster Betsy Daanen heeft met succes deelgenomen aan de wereldkampioenschappen in Tokyo. Met haar twintigste plaats leverde ze een goede prestatie; ze was een van de weinige Westerse spelers.

Daanen nam het in Japan op tegen honderd spelers uit de wereldtop van mahjong. Dinsdagochtend kwam ze weer veilig aan in Bemmel. Hoewel ze niet won, waren de organisatie en haar mahjongpartners blij verrast dat ze tachtig ervaren spelers achter zich liet.

Daanen was zelf verbaasd dat ze vrij hoog eindigde. “Het is een uitzonderlijke prestatie als je bedenkt dat ik bijna ieder spel met twee Japanners en een Chinees zat te spelen. Zij zijn veel geroutineerder”, vertelt Daanen. Alle ingrediënten voor een goede wedstrijd waren volgens haar aanwezig.

“Het was een kwestie van slim spelen, goed concentreren en geluk hebben. Met de twintigste plaats ben ik zeer tevreden. Mee doen is belangrijker dan winnen op een kampioenschap als dit”, aldus Daanen. Ze is de ingewikkelde stenen na twee dagen spelen nog niet zat. Zaterdag 9 november speelt Daanen weer op het Gouden Draak Toernooi in Nijmegen.